بررسی تبیین های روانشناختی - اجتماعی جرم با نگاه به منابع اسلامی - ایرانی

پژوهش حاضر با تحلیل محتوای منابع اسلامی (آیات قرآن کریم و روایات معصومین (ع)) و متون ادبی ایرانی به بررسی محورهای تبیین های روانشناختی-اجتماعی جرم در این منابع پرداخته است. تبیین های روانشناختی –اجتماعی ، جرم را بر اساس ابعاد کنش متقابل موجود در درون موقعیت های اجتماعی که جرم در آن رخ می دهد، مطالعه می کنند. پیش فرض اساسی در این تبیین ها، این است که جرم در فرایندهای کنش متقابل اجتماعی شکل می گیرد، بنابراین فرد در فرایند مشاهده و یادگیری رفتار مجرمانه، تقلید و الگوسازی از مجرمین، کنترل های ضعیف درونی و بیرونی و جامعه پذیری ناقص و تغییر هویت که به علت برچسب های اجتماعی در او به وجود می آید، مرتکب جرم می شود. عناوین ارایه شده در نگرش های موجود در این حوزه عبارتند از : الگوهای یادگیری، الگوهای کنترل و الگوهای کنش متقابل. در این پژوهش، از میان روایت های متعدد الگوهای یادگیری، کنترل و کنش متقابل، به دلیل شهرت و اهمیت نظریه های همنشینی افتراقی، کنترل اجتماعی و بر چسب زنی، این سه نظریه انتخاب گردیده و محورهای این نظریه ها در این منابع مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج به دست آمده از این پژوهش را می توان در سه بند بیان نمود : 1) گزاره هایی که در منابع اسلامی و ادبی یافت می شوند، نگاه فراگیر و دقیق این منابع را به موضوع اثرگذاری ها و اثرپذیری های همنشینان-که درونمایه ی نظریه ی همنشینی افتراقی را تشکیل می دهد –نشان می دهند و ملاحظه می شود که با تکیه بر دیدگاههای موجود در قرآن کریم و احادیث معصومین (ع) و آموزه های ادبی می توان الگویی نظری را درباره ی آثاری که همنشینان می توانند در سوق دادن افراد به جرم داشته باشند، ارایه داد. 2) از آنجا که در انسان تمایل به خیر و شر وجود دارد، علاوه بر توجه به علل ارتکاب جرم، عوامل بازدارنده و کنترل کننده ی رفتار هم در آموزه های اسلامی وادبی مورد بررسی قرار گرفته اند و زمینه ها و راهکارهایی به منظور پیوند اجتماعی افراد-که به عقیده ی هیرشی (مهمترین نظریه پرداز کنترل اجتماعی )مانع ارتکاب رفتارهای مجرمانه است-مشاهده می شود. 3) برچسب خوردن فرد در نتیجه ی وارد شدن به نظام کیفری که در نظریه ی برچسب زنی مطرح شده، واقعیتی انکارناپذیر است که در متون اسلامی و ادبی بدان توجه شده و راهکارهایی به منظور جلوگیری از برچسب خوردن و برچسب زدن پیش بینی گردیده است. لازم به ذکر است که چنین پژوهش هایی در راستای بومی سازی مطالعات مربوط به جرم می توانند راهگشا باشند.